کشاورزی ارگانیک چیست؟ و ویژگی های آن
کشاورزی یکی از قدیمی‌ترین فعالیت‌های بشر است که از دیرباز به‌عنوان اصلی‌ترین منبع تأمین غذا شناخته می‌شود. در طول قرن‌های اخیر، با گسترش فناوری و استفاده‌ی روزافزون از کودهای شیمیایی، سموم دفع آفات و بذرهای دست‌کاری‌شده، کشاورزی سنتی جای خود را به کشاورزی صنعتی داد. هرچند این تغییرات باعث افزایش تولید و رفع نسبی نیاز غذایی جمعیت رو به رشد جهان شد، اما مشکلات زیست‌محیطی، آلودگی منابع آب و خاک، کاهش تنوع زیستی و تهدید سلامت انسان‌ها را نیز به دنبال داشت. در پاسخ به این دغدغه‌ها، کشاورزی ارگانیک به‌عنوان رویکردی پایدار و دوستدار محیط زیست مطرح شد.
در این مقاله تلاش می‌کنیم به پرسش اصلی «کشاورزی ارگانیک چیست؟» پاسخ دهیم و سپس به بررسی ویژگی‌ها، فواید، تعریف محصولات ارگانیک و استانداردهای ملی مرتبط بپردازیم.
کشاورزی ارگانیک چیست؟
کشاورزی ارگانیک (Organic Farming) نوعی سیستم تولید کشاورزی می‌باشد که بر پایه‌ی استفاده‌ی بهینه از منابع طبیعی و فرایندهای بومی بنا شده است. در این روش، استفاده از کودها و سموم شیمیایی مصنوعی به حداقل یا صفر می‌رسد و به جای آن از روش‌های طبیعی مانند کودهای دامی، کمپوست، تناوب زراعی، کنترل بیولوژیک آفات و اصلاح خاک با مواد آلی جایگزین می‌گردد.
هدف اصلی کشاورزی ارگانیک تنها تولید غذا نیست، بلکه حفظ سلامت انسان، صیانت از محیط زیست و افزایش پایداری کشاورزی نیز از اصول مهم آن به شمار می‌رود.
ویژگی کشاورزی ارگانیک چیست؟
کشاورزی ارگانیک مجموعه‌ای از ویژگی‌ها و اصول خاص استکه آن را از کشاورزی متداول جدا می‌کند. برخی از مهم‌ترین ویژگی‌ها عبارت‌اند از:
عدم استفاده از مواد شیمیایی سنتتیک (synthetic)
در این روش، کشاورزان از سموم دفع آفات شیمیایی، کودهای شیمیایی، هورمون‌های مصنوعی و آفت‌کش‌ها استفاده نمی‌کنند.
تأکید بر سلامت خاک
خاک در کشاورزی ارگانیک به‌عنوان یک موجود زنده در نظر گرفته می‌شود. استفاده از کمپوست، کود سبز، بقایای گیاهی و تناوب کشت، باعث افزایش مواد آلی و زنده نگه‌داشتن خاک می‌گردد.
حفظ تنوع زیستی
یکی از اصول کلیدی کشاورزی ارگانیک، ایجاد و حفظ تنوع زیستی در مزارع است. کاشت گونه‌های مختلف و استفاده از روش‌های طبیعی برای کنترل آفات باعث پایداری بیشتر اکوسیستم می‌شود.
رفاه حیوانات
در تولیدات دامی ارگانیک، حیوانات در شرایطی طبیعی و بدون مصرف داروهای هورمونی یا آنتی‌بیوتیک‌های غیرضروری پرورش داده می‌شوند.
منع دست‌کاری ژنتیکی
استفاده از بذرهای تراریخته (GMO) در کشاورزی ارگانیک ممنوع است و تنها بذرهای طبیعی یا بومی به کار می‌روند.
فواید کشاورزی ارگانیک
کشاورزی ارگانیک فواید متعددی برای انسان، محیط زیست و حتی اقتصاد دارد. در ادامه برخی از مهم‌ترین فواید را بررسی می‌کنیم:
۱. فواید زیست‌محیطی
- کاهش آلودگی خاک و منابع آب
- افزایش تنوع زیستی در خاک و محیط
- بهبود چرخه‌های طبیعی مانند چرخه نیتروژن و کربن
- کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای
۲. فواید سلامتی
- محصولات ارگانیک حاوی باقیمانده‌ی سموم شیمیایی نیستند.
- احتمال بروز بیماری‌های ناشی از مصرف آفت‌کش‌ها کاهش می‌یابد.
- برخی مطالعات نشان می‌دهد مواد مغذی در محصولات ارگانیک بیشتر است.
۳. فواید اقتصادی و اجتماعی
- ایجاد فرصت‌های شغلی پایدار در روستاها
- افزایش تقاضا برای محصولات سالم و باکیفیت
- تقویت بازارهای محلی و کاهش وابستگی به واردات نهاده‌های شیمیایی
محصولات ارگانیک یعنی چه؟
محصولات ارگانیک به مواد غذایی و کشاورزی‌ای گفته می‌شود که مطابق با اصول کشاورزی ارگانیک تولید شده باشند. این محصولات باید:
- بدون استفاده از کود و سموم شیمیایی تولید شوند.
- فاقد دست‌کاری ژنتیکی باشند.
- در پرورش دام، آنتی‌بیوتیک و هورمون مصنوعی استفاده نشده باشد.
- دارای گواهی‌نامه یا نشان ارگانیک باشند که توسط نهادهای معتبر صادر می‌شود.
- محصولات ارگانیک می‌توانند شامل غلات، سبزی‌ها، میوه‌ها، لبنیات، گوشت، عسل و حتی فرآورده‌های صنعتی مانند روغن یا آرد باشند.
استاندارد ارگانیک ایران کدام است و در چه سالی تجدید نظر دوم شده است؟
برای حمایت از تولید و مصرف محصولات ارگانیک، تدوین استانداردهای مشخص در سطح ملی ضروری است. در ایران، استاندارد ملی ارگانیک تحت عنوان استاندارد ملی شماره ۱۱۰۰۰ با نام «محصولات و فرآورده‌های ارگانیک – تولید، فرآوری، برچسب‌گذاری و بازاریابی» تدوین شده است.
این استاندارد نخستین بار در سال ۱۳۸۸ توسط سازمان ملی استاندارد ایران منتشر شد. سپس به‌منظور هماهنگی بیشتر با استانداردهای جهانی (مانند استاندارد اتحادیه اروپا و کدکس آلیمنتاریوس)، مورد بازنگری قرار گرفت.
تجدید نظر دوم این استاندارد در سال ۱۳۹۶ صورت گرفت تا همگامی بیشتری با نیاز بازار و الزامات بین‌المللی پیدا کند. طبق این استاندارد، محصولاتی که با برچسب «ارگانیک» به بازار عرضه می‌شوند باید تحت نظارت دقیق قرار گرفته و دارای گواهی معتبر باشند.
جمع‌بندی
در پاسخ به پرسش «کشاورزی ارگانیک چیست؟» باید گفت کشاورزی ارگانیک یک سیستم پایدار برای تولید غذاست که بر پایه‌ی اصول طبیعی و بدون استفاده از مواد شیمیایی مضر عمل می‌کند. ویژگی‌های این نوع کشاورزی شامل حفظ سلامت خاک، منع استفاده از بذرهای تراریخته، کنترل طبیعی آفات و رعایت رفاه حیوانات است.
فواید کشاورزی ارگانیک نه‌تنها شامل بهبود سلامت انسان‌ها و کاهش خطر آلودگی محیط زیست می‌شود، بلکه فرصت‌های اقتصادی و اجتماعی نیز برای جوامع محلی ایجاد می‌کند. همچنین، محصولات ارگانیک به دلیل نداشتن سموم و افزودنی‌های مصنوعی، گزینه‌ای سالم‌تر برای مصرف‌کنندگان محسوب می‌شوند.
