معنی کلمه مقام | مخالف و هم خانواده آن

برای اطلاع از معنی کلمه مقام با این پست از لغتنامه تور دانش همراه باشید.

معنی مقام در لغت‌نامه دهخدا

اقامت و آرام کردن به جایی، اقامت، ایستادن

معنی مقام در فرهنگ فارسی

در فرهنگ فارسی، واژه مقام دارای معانی متعددی است که بسته به زمینه استفاده، مفهوم آن تغییر می‌کند. برخی از رایج‌ترین معانی آن عبارت‌اند از:

۱. جایگاه و محل – به معنای مکان یا موضعی که کسی یا چیزی در آن قرار دارد.

مثال: این مقام، محل عبادت عارفان است.

۲. رتبه و منزلت – به معنای جایگاه اجتماعی، اداری یا علمی یک فرد.

مثال: او به مقام استادی در دانشگاه رسید.

۳. مرحله و مرتبه در سلوک عرفانی – در عرفان، مقام به درجات سلوک معنوی گفته می‌شود که فرد با ریاضت و تزکیه به آن می‌رسد.

مثال: عارفان بر این باورند که هر کس باید از چندین مقام عبور کند تا به حقیقت برسد.

۴. نغمه و آهنگ در موسیقی – در موسیقی سنتی، مقام به مجموعه‌ای از نغمه‌ها و گوشه‌های خاص گفته می‌شود.

مثال: مقام بیات اصفهان از مقامات مشهور موسیقی ایرانی است.

مخالف مقام

زوال، سقوط، پستی، پایین‌دستی، فرود، کوچ، جابه‌جایی

متضاد دقیق کلمه مقام بستگی به مفهوم مورد نظر دارد؛ مثلاً اگر “مقام” به معنای “رتبه” باشد، متضاد آن “سقوط” یا “پستی” است، و اگر به معنای “جایگاه” باشد، متضاد آن می‌تواند “کوچ” یا “جابه‌جایی” باشد.

هم خانواده مقام

جایگاه، منزلت، رتبه، درجه، پایگاه، مرتبه، منصب، موقعیت، محل، جای

معنی مقام در قرآن

در قرآن کریم، واژه “مقام” در معانی مختلفی به‌کار رفته است که وابسته به سیاق آیات، مفهوم آن تغییر می‌کند. برخی از معانی مهم این واژه در قرآن عبارت‌اند از:

۱. جایگاه و محل خاص

مثال:

📖 «وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَیْتَ مَثَابَةً لِلنَّاسِ وَأَمْنًا وَاتَّخِذُوا مِن مَّقَامِ إِبْرَاهِیمَ مُصَلًّی» (سوره بقره، آیه ۱۲۵)

🔹 در این آیه، “مقام ابراهیم” به معنای مکانی خاص در کنار کعبه است که محل ایستادن حضرت ابراهیم (ع) هنگام ساختن خانه خدا بوده است.

۲. رتبه و منزلت والا

مثال:

📖 «وَمَن یَأْتِهِ مُؤْمِنًا قَدْ عَمِلَ الصَّالِحَاتِ فَأُوْلَئِکَ لَهُمُ الدَّرَجَاتُ الْعُلَىٰ» (سوره طه، آیه ۷۵)

🔹 در برخی آیات، “مقام” به معنای درجات و مراتب معنوی در نزد خداوند است که افراد پرهیزکار و صالح به آن دست می‌یابند.

۳. جایگاه و مقام قیام در برابر خداوند

مثال:

📖 «وَأَمَّا مَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ وَنَهَى النَّفْسَ عَنِ الْهَوَىٰ فَإِنَّ الْجَنَّةَ هِيَ الْمَأْوَىٰ» (سوره نازعات، آیات ۴۰-۴۱)

🔹 در اینجا، “مقام رب” به معنای حضور در پیشگاه خداوند و احساس مسئولیت در برابر او است.

۴. مقام محمود (جایگاه شفاعت پیامبر اکرم)

مثال:

📖 «عَسَىٰ أَن یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقَامًا مَّحْمُودًا» (سوره اسراء، آیه ۷۹)

🔹 “مقام محمود” جایگاه ویژه‌ای است که خداوند به پیامبر اسلام (ص) وعده داده و بیشتر مفسران آن را به مقام شفاعت در روز قیامت تعبیر کرده‌اند.

فرق مَقام و مُقام

هر دو واژه از ریشه “ق-و-م” گرفته شده‌اند، اما از نظر معنا و کاربرد با یکدیگر تفاوت دارند:

۱. مَقام (با فتحه “مَ”)

– معنا: جایگاه، رتبه، منزلت، موقعیت

– کاربرد: برای اشاره به جایگاه معنوی یا فیزیکی به کار می‌رود.

– مثال‌ها:

• مقام علمی یک استاد بسیار بالاست. (مرتبه و جایگاه)
• مقام ابراهیم در کنار کعبه قرار دارد. (محل و مکان)
• فلان شخص به مقام بالایی در حکومت رسید. (رتبه و منصب)

۲. مُقام (با ضمه “مُ”)

– معنا: محل اقامت، جایی که در آن سکونت دارند

– کاربرد: به محل سکونت یا اقامتگاه اشاره دارد.

– مثال‌ها:

• اینجا مقام مسافران در راه حج است. (محل اقامت)
• مُقام او در شهر مدینه بود. (جای سکونت)

✅ بنابراین، “مَقام” به رتبه و جایگاه و “مُقام” به محل سکونت و اقامتگاه مربوط می‌شود.

معادل انگلیسی کلمه مقام

place

position

office

station

status

rank

ate

bench

berth

chair

condition